Bài 12: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

Đặc điểm di truyền của tính trạng do gen nằm trên NST X quy định:

• Gen quy định tính trạng chỉ có trên NST X mà không có trên Y nên cá thể đực chỉ cần có 1 alen lặn nằm trên X là đã biểu hiện thành kiểu hình.
• Gen trên NST X di truyền theo quy luật di truyền chéo. Hiện tượng di truyền chéo đặc trưng cho di truyền liên kết giới tính. Sự di truyền chéo được hiểu là là sự di truyền gen lặn từ ông ngoại cho mẹ rồi được biểu hiện ở con trai (trong phép lai thuận). Sự thực đây là sự di truyền các đời theo cùng một giới
• Gen trên X của bố truyền cho con gái, con trai nhận gen trên X từ mẹ.
• Tính trạng được biểu hiện không đều ở cả 2 giới.

Ví dụ: Một số bệnh di truyền ở người do gen lặn trên NST X: mù màu, máu khó đông…

- Quy ước gen: M: quy định bình thường

         m: quy định bệnh mù màu

      - Em trai mắc bệnh mù màu có KG: X_mY nhận 1 giao tử X_m từ mẹ và Y từ bố.

      Vậy, mẹ có KG: X_MX_m và bố có KG: X_MY

      - Sơ đồ lai:

      P: X_MX_m × X_MY

      F₁: X_MX_M, X_MX_m, X_MY, X_mY

      - Hai vợ chồng bình thường sinh con trai mắc bệnh thì người vợ phải có kiểu gen dị hợp X_MX_m với xác suất là 1/2.

      Xác suất xuất hiện con trai của họ mắc bệnh mù màu là:

            1/2 × 1/2 = 1/4

• Có thể theo dõi phả hệ để biết bệnh di truyền do gen lặn nằm trên nhiễm sắc thể thường hay NST X quy định nhờ đặc điểm của sự di truyền liên kết với giới tính.
• Trong thực tiễn, người ta dựa vào những tính trạng liên kết với giới tính để sớm phân biệt đực cái, điều chỉnh tỉ lệ đực cái theo mục tiêu sản xuất.
• Ở gà, người ta dựa vào gen trội A trên NST X quy định lông vằn để phân biệt trống mái từ khi mới nở. Gà trống con mang cặp X^AX^A nên mức độ vằn ở đầu rõ hơn gà mái mang X^AY.

Đặc điểm của di truyền ngoài nhân

• • Lai thuận và lai nghịch cho kết quả khác nhau, biểu hiện kiểu hình ở đời con theo dòng mẹ.
  • Trong di truyền qua tế bào chất, vai trò chủ yếu thuộc về tế bào chất của tế bào sinh dục cái.
  • Các tính trạng di truyền qua tế bào chất không tuân theo các định luật của thuyết di truyền NST vì tế bào chất không được phân đều cho các tế bào con theo quy luật di truyền chặt chẽ như gen nhân.
  • Các tính trạng di truyền qua tế bào chất được truyền theo dòng mẹ, nhưng không phải tất cả các tính trạng di truyền theo mẹ đều liên quan với các gen trong tế bào chất.
  • Tế bào là một đơn vị di truyền trong đó nhân đóng vai trò chính, nhưng tế bào chất cũng đóng vai trò nhất định. Hai hệ thống di truyền qua NST và di truyền ngoài NST tác động qua lại lẫn nhau, đảm bảo cho sự tồn tại, sinh trưởng và phát triển của cơ thể.

Để biết được tính trạng nào đó là do gen trong nhân hay gen nằm ngoài nhân quy định dựa vào các đặc điểm sau:

Nếu kết quả của phép lai thuận và phép lai nghịch mà khác nhau ở 2 giới (ở loài có cơ chế xác định giới tính kiểu XX – XY) thì chỉ kết luận được phép lai không tuân theo quy luật của Menden

⇒ Không có kết luận nào nêu trên là đúng.

⇒ Đáp án D