Bài 10: Tương tác gen và tác động đa hiệu của gen

Bài 10: Tương tác gen và tác động đa hiệu của gen

I. Tương tác gen

  • Tương tác gen là sự tác động qua lại giữa các gen thuộc các lôcut khác nhau (gen không alen) trong quá trình hình thành một kiểu hình
  • Thực tế, các gen trong tế bào không trực tiếp tương tác với nhau mà do sản phẩm của chúng tác động qua lại với nhau để tạo kiểu hình
1. Tương tác bổ sung
Thí nghiệm:
a) Thí nghiệm:
– Lai giữa các cây thuộc 2 dòng thuần chủng khác nhau nhưng đều có màu hoa trắng.
– F1 thu được toàn cây hoa đỏ.
– Cho các cây F1 tự thụ thu được F2 với tỷ lệ kiểu hình xấp xỉ 9 hoa đỏ : 7 hoa trắng.
Giải thích kết quả lai:
– Tỷ lệ 9:7→ F2 có 16 tổ hợp gen → F1 dị hợp tử về 2 cặp gen nằm trên 2 cặp NST khác nhau → màu hoa do 2 cặp gen quy định.
– Quy ước KG có 2 gen A và B → hoa đỏ;  có gen A hoặc B hay không alen trội nào → hoa trắng → KG của Ptc là AAbb và aaBB.
Sơ đồ lai:
Ptc:            AAbb           x            aaBB
Gp:              Ab                             aB
F1:                          AaBb (100% hoa đỏ)
F1 x F1:           AaBb      x       AaBb
GF1:         AB, Ab, aB, ab      AB, Ab, aB, ab
Khung penet:
  AB Ab aB ab
AB AABB AABb AaBB AaBb
Ab AABb AAbb AaBb Aabb
aB AaBB AaBb aaBB aaBb
ab AaBb Aabb aaBb aabb
Tỉ lệ kiểu gen: 1AABB: 2AABb: 1AAbb: 2AaBB: 4AaBb: 2Aabb: 2Aabb: 1aaBB: 2aaBb: 1aabb
Tỉ lệ kiểu hình:
9A_B_: 9 hoa đỏ
3A_bb; 3aaB_; 1aabb: 7 hoa trắng
Kết luận:
  • Sự có mặt của 2 gen trội không alen (A và B) trong cùng 1 kiểu gen làm xuất hiện màu đỏ (kiểu hình mới). Ta nói A và B đã tác động bổ sung cho nhau trong việc qui định màu đỏ.
  • Sự tác động riêng lẻ của các gen trội và gen lặn khác qui định kiểu hình hoa trắng
  • Tương tác kiểu bổ sung có 2 tỉ lệ F2 là: 9: 6: 1 và 9: 7
2.Tương tác cộng gộp
Thí nghiệm: Tính trạng da trắng ở người do các alen: a1 a1 a2 a2 a3 a3 quy định. (vì các alen này không có khả năng tạo sắc tố melanin), gen trội A1 A2 A3 làm cho da màu đậm
Sơ đồ lai:
P:           A1A1 A2A2 A3A3     x      a1 a1 a2 a2 a3 a3
(da đen)                           (da trắng)
F1:                    A1a1 A2a2 A3a3 (da nâu đen)
Kết luận:
  • Sự xuất hiện của mỗi alen trội trong kiểu gen trên làm gia tăng khả năng tổng hợp melanine nên làm da có màu sậm hơn
  • Mỗi gen trội đều đóng góp 1 phần như nhau trong việc tổng hợp sắc tố da (tác động cộng gộp)
II. Tác động đa hiệu của gen
1. Khái niệm tác động đa hiệu của gen
– Một gen có thể tác động đến sự biểu hiện của nhiều tính trạng khác nhau được gọi là gen đa hiệu.
– Trong tế bào có nhiều gen, trong cơ thể có nhiều tế bào. Các gen trong cùng tế bào không hoạt động độc lập mà sản phẩm của chúng sau khi được tạo thành sẽ tương tác với nhiều sản phẩm của các gen khác trong cơ thể
  • Ví dụ: HbA hồng cầu bình thường.
  • Ví dụ: HbS hồng cầu lưỡi liềm → gây rối loạn sinh lý trong cơ thể.