Bài 6: Saccarozơ, Tinh bột và Xenlulozơ

Bài 6: SACCAROZƠ, TINH BỘT VÀ XENLULÔZƠ

A. SACCAROZƠ

I. Tính chất vật lý – Trạng thái tự nhiên:

      * Saccarozơ là chất kết tinh, không màu, vị ngọt, tan nhiều trong nước, nhiệt độ nóng chảy = 185^oC.

      *Có nhiều trong mía ( đường mía), củ cải ( đường củ cải), thốt nốt (đường thốt nốt).

II. Cấu trúc phân tử: 

      CTPT: C₁₂H₂₂O₁₁ .

      Đun nóng với axit vô cơ thu được glucozơ và fructozơ

      Saccarozơ là hợp chất disaccarit do một gốc α-glucozơ kết hợp với 1 gốc β-fructozơ qua nguyên tử oxi.

III. Hóa tính:

      1. Tính chất poli ancol: Phản ứng với Cu(OH)₂ ở nhiệt độ thường tạo dd xanh lam

               C₁₂H₂₂O₁₁  +   H₂O              C₆H₁₂O₆   +   C₆H₁₂O₆

                                                                                     Glucozơ           Fructozơ

IV.  ĐỒNG PHÂN CỦA SACCAROZƠ :   MANTOZƠ. (MẠCH NHA)

      CTPT:  C₁₂H­₂₂O₁₁

      Trạng thái tinh thể, phân tử Mantoz gồm 2 gốc α-glucoz liên kết với nhau qua nguyên tử oxi.

      1. Hóa tính:

v  Mantoz có nhóm poliancol nên hòa tan được Cu(OH)₂tạo dd xanh lam.

                         2C₁₂H₂₂O₁₁  +  Cu(OH)₂            (C₁₂H_21­­O₁₁)₂Cu   +   2H₂O

v  Mantoz có nhóm andehit nên có tính khử ( tráng gương, tạo kết tủa đỏ gạch, mất màu brom )

v Thủy phân mantoz được glucoz.

C₁₂H₂₂O₁₁  +   H₂O              2C₆H₁₂O₆   (Glucoz)

      2. Điều chế: Thủy phân tinh bột nhờ enzim amilaza có trong mầm lúa

B. TINH BỘT

I. Tính chất vật  lý: Là chất rắn, ở dạng bột vô định hình, màu trắng, không tan trong nước lạnh. Trong nước nóng > 65^oC tinh bột chuyển thành dung dịch keo ( hồ tinh bột )

II. Cấu trúc phân tử - Trạng thái tự nhiên :

a. Tinh bột thuộc loại polisaccarit, Phân tử tinh bột gồm nhiều  mắt xích -glucozơ liên kết với nhau và có CTPT : (C₆H₁₀O₅)_n .

               Các mắt xích -glucozơ liên kết với nhau tạo hai dạng:

-Dạng lò xo không phân nhánh (amilozơ).

-Dạng lò xo phân nhánh (amilopectin).

               Mạch tinh bột không kéo dài mà xoắn  lại thành hạt có lỗ rỗng

b. Tinh bột có nhiều trong các loại hạt ( gạo , mì , ngô...), củ ( khoai, sắn....) hàm lượng tinh bột trong gạo khoảng 80%,  trong ngô khoảng 70%, khoai tây khoảng 20%.

III. Tính chất hóa học:

a) Phản ứng thủy phân: tinh bột bị thủy phân thành glucozơ.

   (C₆H₁₀O₅)_n + nH₂O  n C₆H₁₂O₆

b) Phản ứng màu  với iot:Tạo thành hợp chất có màu xanh tím , đun nóng mất màu xanh tím

                   dùng để nhận biết iot hoặc tinh bột.

C. XENLULÔZƠ

I. Tính chất vật lí, trạng thái tự  nhiên.

-Xenlulozơ là chất rắn dạng sợi, màu trắng, không tan trong nước và dung môi hữu cơ, nhưng tan trong nước Svayde (dd thu được  khi hòa tan Cu(OH)₂ trong amoniac) .

-Bông  có gần 98% xenlulozơ

II. Cấu trúc phân tử:

- Xenlulozơ là một poli saccarit, phân tử do nhiều gốc β-glucozơ liên kết với nhau

- CT :  (C₆H₁₀O₅)_n hay [C₆H₇O₂(OH)₃]_n có cấu tạo mạch không phân nhánh .

III. Tính chất hóa học:

a) Phản ứng thủy phân:    (C₆H₁₀O₅)_n + nH₂O  nC₆H₁₂O₆

b) Phản ứng với axit nitric  

        [C₆H₇O₂(OH)₃]_n + 3nHNO₃(đặc)    [C₆H₇O₂(ONO₂)₃]_n  +  3nH₂O

Xenlulozơ trinitrat rất dễ cháy và nỗ mạnh không sinh ra khói nên được dùng làm thuốc súng không khói.

c) Phản ứng với anhidrit axetic (CH₃CO)₂O:   XENLULOZƠ TRIAXETAT

dùng sản xuất tơ axetat .

       [C₆H₇O₂(OH)₃]_n   +  3n(CH₃CO)₂º    [C₆H₇O₂(OCOCH₃)₃]_n  + 3n CH₃COOH

d) Với cacbondisunfua CS₂ và NaOH:   dung dịch rất nhớt gọi là visco sản xuất tơ visco

IV. Ứng dụng:  làm vật liệu xây dựng, đồ dùng gia đình, sản xuất tơ sợi, giấy viết, làm thuốc súng, cồn....