Nhằm cung cấp kiến thức cho bạn đọc, bài viết sẽ trả lời cụ thể câu hỏi nghị luận là gì, đồng thời phân tích rõ các dạng văn nghị luận và hướng dẫn cách làm văn nghị luận hiệu quả. Các bạn cùng khám phá với Kinhcan.vn ngay dưới đây nhé!
1. Nghị luận là gì?
Theo từ điển tiếng Việt, nghị luận đề cập đến hành động sử dụng lý lẽ để thảo luận hoặc thuyết phục người khác nghe theo quan điểm, góc nhìn của mình về một vấn đề cụ thể.
Thông qua các lý luận sắc bén kết hợp với bằng chứng rõ ràng, người viết muốn truyền tải thông điệp đến người nghe một cách chính xác và thuyết phục nhất.
1.1. Khái niệm văn nghị luận
Suy luận từ khái niệm trên, văn nghị luận chỉ dạng văn bản dùng lập luận, dẫn chứng nhằm chứng minh tính đúng đắn của quan điểm, góc nhìn với người viết về một quan điểm, sự vật hoặc hiện tượng trong tác phẩm văn học hoặc cuộc sống thường ngày.
Đề văn nghị luận thường khai thác các vấn đề mang tính thời sự, cấp thiết nhằm mở rộng vốn tri thức của con người, thúc đẩy nhận thức đúng đắn và hành động thực tiễn để giải quyết vấn đề.
Thông thường, văn nghị luận thường được cấu thành bởi ba yếu tố chính gồm luận điểm, luận cứ, lập luận. Các yếu tố này có sự liên kết chặt chẽ và mang tính nhất quán về lập trường, quan điểm.
1.2. Mục đích
Từ phía người viết, văn nghị luận được sáng tạo ra nhằm mục đích bày tỏ quan điểm cá nhân hoặc đánh giá khách quan về một sự vật, hiện tượng cụ thể và thuyết phục người đọc, người nghe tin tưởng, ủng hộ nhận định của người viết.
Từ phía người đọc, văn nghị luận cập nhật kiến thức, góc nhìn đa chiều về những vấn đề hiện thời, giúp con người mở mang đầu óc và tự định hướng góc nhìn của bản thân về sự vật, hiện tượng đó theo cách khách quan và chỉn chu hơn.
2. Đặc điểm cơ bản của văn nghị luận
Mỗi bài văn nghị luận thường chứa đựng ba đặc trưng cơ bản về mặt kết cấu. Các yếu tố này đều đóng vai trò quan trọng và bổ trợ cho nhau giúp bài văn nghị luận hoàn chỉnh hơn.
Thứ nhất, văn nghị luận được tạo nền tảng bởi các luận điểm, các ý tưởng chính thể hiện quan điểm, tư tưởng chính của người viết. Thông thường, có bốn loại luận điểm chính gồm luận điểm khai triển, luận điểm xuất phát, luận điểm chính và luận điểm kết luận.
Thứ hai, luận điểm nghị luận được xác thực và hỗ trợ bởi hệ thống luận cứ. Đây là chuỗi bằng chứng hoặc lý luận nhằm chứng minh tính đúng đắn của luận điểm.
Các luận cứ thường tập trung giải nghĩa một số câu hỏi như: Lý do nêu ra luận điểm? Mục đích của việc đưa ra luận điểm là gì? Luận điểm có đáng tin cậy không?
Thứ ba, lập luận đề cập đến cách thức sắp xếp và trình bày hệ thống luận điểm, luận cứ trên sao cho thuyết phục người đọc nhất.
Phương pháp luận luận phổ biến gồm quy nạp, diễn dịch, so sánh, phân tích, chứng minh sẽ được giải thích cụ thể hơn tại phần bốn của bài viết.
Ngoài ra, bài văn nghị luận cần đảm bảo tính khách quan, mạch lạc, liên kết logic rõ ràng giữa các phần luận điểm - luận cứ, ứng dụng phương pháp lập luận phù hợp, tránh sự cảm tính hoặc trình bày lan man gây thiếu thuyết phục với người đọc.
3. Bố cục chính của một bài văn nghị luận
Tương tự các dạng văn bản tự sự hay biểu cảm, một bài văn nghị luận cũng có bố cục tiêu chuẩn gồm ba phần lớn: mở bài, thân bài, kết bài. Tuy nhiên, yêu cầu về nội dung và cách thức trình bày sẽ điều chỉnh phù hợp với mục đích của dạng văn nghị luận.
Phần 1 là mở bài nhằm mục đích đặt vấn đề, bao gồm các ý chính như sau:
- Nêu vấn đề, tóm tắt thực trạng ngắn gọn.
- Nêu ý nghĩa quan trọng của vấn đề.
- Khái quát quan điểm hay luận điểm chính muốn bàn luận trong bài.
Phần 2 là thân bài nhằm mục đích chứng minh và giải quyết vấn đề đã nêu tại mở bài.
- Trình bày các luận điểm chính.
- Triển khai các luận cứ và ứng dụng phương pháp lập luận phù hợp để thuyết phục người đọc về luận điểm.
Phần cuối là kết bài nhằm chốt lại vấn đề đã nêu.
- Khẳng định lại luận điểm chính.
- Nhấn mạnh ý nghĩa, tầm quan trọng của vấn đề đã nêu.
Trên đây là ba phần cơ bản của mọi văn bản nghị luận. Mỗi phần cần trình bày riêng thành từng đoạn để người đọc dễ theo dõi và nắm bắt được ý chính của bài.
4. Các thao tác lập luận trong bài văn nghị luận
Theo tổng kết trong tài liệu ngữ văn, văn nghị luận thường ứng dụng sáu thao tác lập luận cơ bản. Ở phần này, Kinhcan.vn sẽ trình bày chi tiết khái niệm và chức năng của từng loại thao tác giúp người đọc đưa ra những lựa chọn phù hợp.
4.1. Thao tác giải thích
Giải thích là thao tác giải nghĩa các thuật ngữ chuyên ngành, khái niệm khó hoặc hiện tượng chuyển nghĩa của từ. Thao tác giải thích sẽ tạo cơ sở nền tảng cho việc phân tích và hiểu sâu hơn quan điểm của người viết.
Trong quá trình giải thích, người viết cần lưu ý và chú thích cẩn thận về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn, tránh gây nhầm lẫn cho người đọc.
4.2. Thao tác phân tích
Phân tích là thao tác tách lẻ tổng thể đối tượng thành các chi tiết, bộ phận để xem xét cụ thể và khám phá chức năng biểu hiện của từng phần nhỏ.
Người viết có thể tiến hành phân tích thông qua các hành vi phân loại, liên hệ hoặc đối chiếu, nêu định nghĩa và chia tách đối tượng.
Bên cạnh các phương thức phân tích phổ biến, người viết có thể vận dụng phép liên tưởng để xem xét chi tiết dưới góc nhìn đa chiều, toàn diện hơn.
4.3. Thao tác chứng minh
Chứng minh đề cập đến phương thức trình bày các lý luận trước, sau đó bổ sung các dẫn chứng cụ thể, liên kết dẫn chứng và lý lẽ nhằm tăng tính thuyết phục của đoạn văn.
Những dẫn chứng đưa ra cần mang tính khách quan và xuất xứ từ các nguồn uy tín, đảm bảo độ tin cậy của văn bản nghị luận.
4.4. Thao tác so sánh
So sánh là phương thức liên hệ sự vật, hiện tượng nghị luận với chủ thể khác có đặc điểm trái ngược hoặc nét tương đồng nhằm chỉ ra điểm khác biệt hoặc điểm giống nhau giữa hai đối tượng, từ đó nhận định về giá trị tương đối của đối tượng.
4.5. Thao tác bình luận
Bình luận là phương thức gồm hai hành động chính. Trước hết, người viết trình bày những nhận định chung về sự vật, hiện tượng nghị luận.
Tiếp đó, dựa trên những tiêu chí và cơ sở lý thuyết nhất định, người viết đưa ra nhận xét, đánh giá của bản thân về sự vật, hiện tượng đó.
4.6. Thao tác bác bỏ
Bác bỏ là thao tác phủ định một quan điểm, ý kiến mà bạn không đồng tình. Nhìn chung, có ba phương thức bác bỏ cụ thể gồm:
Một là, bác bỏ luận điểm. Người viết có thể dùng chứng cứ thực tiễn hoặc ứng dụng phép suy luận để phủ định luận điểm.
Hai là, bác bỏ luận cứ. Với phương thức này, người viết cần phân tích kỹ luận cứ để chỉ ra điểm sai, gượng ép trong dẫn chứng và lý luận được đưa ra.
Ba là, bác bỏ lập luận. Người viết cần chỉ rõ điểm mâu thuẫn hoặc không phù hợp với mạch tư duy để phủ định lập luận chủ thể đưa ra.
5. Những dạng văn nghị luận thường gặp
Theo sách Ngữ văn Việt Nam, văn nghị luận thường có hai dạng cơ bản là nghị luận xã hội và nghị luận văn học. Kinhcan.vn sẽ phân tích một số chủ đề nghị luận xã hội thường gặp và cách thức tổ chức luận điểm chính của những dạng đề này trong phần năm của bài viết.
5.1. Nghị luận xã hội
Nghị luận xã hội là dạng bài tập trung vào các chủ điểm nóng, vấn đề cấp thiết đang diễn ra trong đời sống hằng ngày. Dạng đề này thường xoay quan hai đối tượng chính gồm sự kiện, hiện tượng đời sống và tư tưởng đạo lý.
Hai dạng bài làm văn này đều cần đảm bảo tiêu chuẩn kết cấu ba phần của bài văn nghị luận, đồng thời thể hiện rõ đánh giá, góc nhìn của người viết về vấn đề. Tuy nhiên, chúng khai thác những luận điểm chính theo cách thức khác nhau.
5.1.1. Văn nghị luận về sự kiện, hiện tượng đời sống
Khi nghị luận về hiện tượng, sự việc cụ thể trong cuộc sống, chúng ta thường bàn luận về khía cạnh tích cực hoặc tiêu cực của vấn đề, từ đó đề xuất những giải pháp cụ thể thúc đẩy những biến chuyển tích cực và tạo nên xã hội tốt đẹp hơn.
Cấu trúc ba phần của dạng đề bài nghị luận hiện tượng xã hội như sau:
- Mở bài: Giới thiệu tổng quan về sự vật, hiện tượng muốn bàn luận trong bài.
- Thân bài: Phân tích sự việc dựa trên bối cảnh thực tế, từ đó đưa ra lý luận, dẫn chứng, nhận định và đánh giá cụ thể.
- Kết bài: Khẳng định hoặc phủ định lại sự vật, hiện tượng được đưa ra bàn luận. Nhận định này phải thể hiện rõ quan điểm và góc nhìn của người viết.
5.1.2. Văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí
Trường hợp nghị luận về một đạo lý, tư tưởng, người đọc sẽ xem xét, bàn luận về khía cạnh đạo đức của xã hội loài người.
Những vấn đề suy thoái đạo đức, lối sống lệch lạc sẽ được liên hệ với tư tưởng cốt lõi của tư tưởng đạo lý nhằm phê phán hiện trạng tiêu cực và thúc đẩy sự biến chuyển tích cực.
Cấu trúc ba phần của dạng đề bài nghị luận về tư tưởng đạo lý như sau:
- Mở bài: Khái quát ngắn gọn về tư tưởng đạo lý đem ra bàn luận.
- Thân bài: Đưa ra nhận định về khả năng ứng dụng của tư tưởng đạo lý trong bối cảnh hiện tại. Từ đó, liên hệ đến những hiện trạng trong đời sống nhằm chứng minh tính đúng đắn hoặc bác bỏ tư tưởng đạo lý trên.
- Kết bài: Khẳng định hoặc phủ định lại quan điểm bản thân đã nêu ra ở phần trên.
5.2. Nghị luận văn học
Nghị luận văn học là dạng bài thảo luận, bình phẩm những yếu tố thuộc lĩnh vực văn học, chẳng hạn như tác phẩm, tác giả, truyện, thơ, tư tưởng cốt lõi của tác phẩm, giá trị nghệ thuật.
Thông qua bài nghị luận văn học, người viết bộc lộ cảm xúc sau khi đọc, phân tích và thấu hiểu với tư tưởng của tác giả. Đó có thể là sự bồi hồi, xao xuyến, đồng cảm, thán phục hoặc phê phán.
Hai đối tượng chính của nghị luận văn học gồm bài thơ, đoạn thơ hoặc tác phẩm truyện. Người viết cần đảm bảo bố cục ba phần và trình bày, phân tích rõ ràng các yếu tố thuộc bài văn, bài thơ để đưa ra những nhận định xác đáng.
5.2.1. Văn nghị luận về bài thơ, đoạn thơ
Dạng bài nghị luận thơ hoặc đoạn thơ thường tập trung phân tích các nội dung biểu đạt và giá trị nghệ thuật của đối tượng chủ thể. Một bài nghị luận thơ thường tuân theo cấu trúc chính như sau:
- Mở bài: Giới thiệu vắn tắt về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm, tác giả bài thơ hoặc vị trí cụ thể của đoạn thơ. Sau đó, nêu nhận xét tổng quan của bản thân về bài thơ, đoạn thơ.
- Thân bài: Trình bày đánh giá, suy nghĩ cụ thể về bài thơ, đoạn thơ. Các luận cứ cần lấy dẫn chứng và phân tích chi tiết cụ thể trong tác phẩm thơ nhằm chứng minh quan điểm.
- Kết bài: Đưa ra nhận định tổng quan về ý nghĩa, giá trị nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ.
5.2.2. Văn nghị luận về tác phẩm truyện
Tương tự, dạng bài nghị luận tác phẩm truyện lấy đối tượng chủ đạo là những tác phẩm văn xuôi, truyện ngắn. Thay vì phân tích toàn bộ tác phẩm, người viết sẽ lựa chọn một nhân vật, tư tưởng cốt lõi hoặc giá trị tiêu biểu mà tác phẩm khắc họa để đưa ra nhận định của mình.
Bố cục chính ba phần của dạng đề này thường gồm ý chính như sau:
- Mở bài: Giới thiệu vắn tắt về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm, tác giả truyện ngắn hoặc bài văn. Sau đó, giới thiệu khái quát về chủ đề nghị luận liên quan đến tác phẩm.
- Thân bài: Tóm tắt ngắn gọn về nội dung tác phẩm. Phân tích các khía cạnh cụ thể của vấn đề nghị luận kèm theo dẫn cứ từ tác phẩm.
- Kết bài: Đưa ra nhận định tổng quan về ý nghĩa, giá trị nghệ thuật của chi tiết, chủ thể đưa ra bàn luận.
6. Những lưu ý khi viết văn nghị luận
Phần cuối, Kinhcan.vn sẽ đưa ra một số lưu ý trong quá trình làm bài văn nghị luận giúp bạn học tự kiểm tra trong quá trình luyện tập và đạt được kết quả tốt nhất trong kỳ thi.
6.1. Xác định đúng dạng đề nghị luận
Căn cứ vào những dạng bài nghị luận được nêu ở phần trên, mỗi dạng đề đều có những yêu cầu riêng biệt về nội dung chính và cách thức trình bày.
Vì vậy, người viết cần đọc kỹ đề trước khi bắt tay vào viết bài để sắp xếp, trình bày hệ thống luận điểm hợp lý và thuyết phục người đọc.
6.2. Đoạn mở, kết mạch lạc rõ ý
Yêu cầu tiên quyết cho mỗi bài văn nghị luận đều cần đảm bảo bố cục đầy đủ, rõ ràng ba phần mở - thân - kết.
Nội dung phần mở bài và phần kết luận nên trình bày ngắn gọn, thể hiện chính xác vấn đề đưa ra bàn luận và quan điểm của người viết.
Bạn học cần tránh viết lan man, dài dòng, gây bối rối cho người đọc và làm giảm sự thuyết phục của bài văn.
6.3. Nội dung bài văn cô đọng, súc tích
Dạng văn nghị luận đề cao tính logic, mạch lạc trong hệ thống luận điểm, luận cứ. Vì vậy, người viết cần chú ý ứng dụng các phương pháp lập luận và dẫn chứng phù hợp để khẳng định tính đúng đắn của quan điểm cá nhân, đừng lạm dụng từ ngữ mà lan man, dài dòng.
LỜI KẾT
Nội dung bài viết trên đây xoay quanh những kiến thức cơ bản về cách thức làm văn nghị luận, khung cách dạng đề văn nghị luận thường gặp và đưa ra một số lưu ý cho người viết để có bài văn nghị luận chất lượng hơn.
Đội ngũ Kinhcan.vn mong rằng bài viết sẽ là hành trang hữu ích của bạn học trong quá trình luyện thi hoặc ứng dụng vào đời sống hằng ngày để đạt được những mục tiêu đề ra.
