Mấy ý nghĩ về thơ - Nguyễn Đình Thi

1. Tác giả Nguyễn Đình Thi

· Nguyễn Đình Thi (1924-2003) sinh tại Luông Pha-bang (Lào) quê gốc ở Hà Nội, thuở nhỏ cùng gia đình ở Lào.

· Năm 1931 theo gia đinh về nước. Tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1941.

· Sau cách mạng, ông giữ nhiều trọng trách quan trọng trong Hội Văn học – nghệ thuật, sau này là Hội Nhà văn Việt Nam.

· Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ đa tài: biên khảo triết học, viết văn, làm thơ, phê bình văn nghệ, ở lĩnh vực nào cũng có đóng góp đáng ghi nhận.

· Năm 1996, ông được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

· Các tác phẩm chính.

o Tiểu thuyết: Xung kích (1951), Vào lửa (1966).

o Thơ: Người chiến sĩ (1956), Bài thơ Hắc Hải (1958), Dòng sông trong xanh (1974)…

o Kịch: con nai đen (1961), Hoa và Ngần (1975).

o Tiểu luận: Mấy vấn đề về văn học (1956), Công việc của người viết tiểu thuyết (1964).

2. Về văn bản Mấy ý nghĩ về thơ

a. Hoàn cảnh ra đời

· Mấy ý nghĩ về thơ được viết vào tháng 9-1949 tại Hội nghị tranh luận văn nghệ ở Việt Bắc.

· Bài viết này về sau được đưa vào tập Mấy vấn đề về văn học.

b. Thể loại: Nghị luận văn học, làm nổi bật đặc trưng bản chất của thơ ca

3/ Nội dung:

+ Đặc trưng cơ bản nhất của thơ là biểu hiện tâm hồn con người. Khởi đầu một bài thơ, người viết phải có “ rung động thơ”, sau đó mới “ làm thơ”. Rung động thơ có được khi tâm hồn ra khỏi trạng thái bình thường; do sự va chạm với thế giới bên ngoài, với thiên nhiên mà tâm hồn con người thức tỉnh, bật lên những tình ý mới mẻ

+ Hình ảnh thơ không cốt ghi lại vẻ bề ngoài mà “ đã bao hàm một nhận thức, một thái độ tình cảm hoặc suy nghĩ”. Thơ gắn liền với sự suy nghĩ, thơ phải có tư tưởng, nhưng tư tưởng trong thơ cũng là tư tưởng - cảm xúc, “ thơ muốn lay động những chiều sâu của tâm hồn, đem cảm xúc mà đi thẳng vào sự suy nghĩ”. Cảm xúc, tình cảm là yếu tố quan trọng bậc nhất mà thơ hướng tới “ Cảm xúc là phần thịt xương hơn cả của đời sống tâm hồn”

+ Ngôn ngữ thơ có những nét đặc biệt so với ngôn ngữ những thể loại văn học khác. Nếu ngôn ngữ trong tác phẩm truyện kí là ngôn ngữ tự sự, ngôn ngữ kịch là ngôn ngữ đối thoại thì ngôn ngữ thơ ca có tác dụng gợi cảm đặc biệt nhờ yếu tố nhịp điệu “ một thứ nhịp điệu bên trong, thứ nhịp điệu của hình ảnh, tình ý, nói chung là của tâm hồn”.

Xuất phát từ sự đề cao nhịp điệu bên trong, nhịp điệu của tâm hồn, Nguyễn Đình Thi quan niệm “ không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không có vần”, mà chỉ có “ thơ thực và thơ giả, thơ hay và thơ không hay, thơ và không thơ”. Thời đại mới, tư tưởng tình cảm mới, nội dung mới đòi hỏi một hình thức mới, điều quan trọng là “ dùng bất cứ hình thức nào, miễn là thơ diễn tả đúng tâm hồn con người mới ngày nay”

+ Nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong nghệ thuật lập luận: Lí lẽ gắn với dẫn chứng. Cách sử dụng từ ngữ cụ thể, sinh động, gây ấn tượng mạnh “ Mỗi chữ như một ngọn nến đang cháy, những ngọn nến ấy xếp bên nhau thành một vùng sáng chung”

Đọc – hiểu văn bản

a. Đặc trưng cơ bản của thơ

· Thơ là biểu hiện tâm hồn của con người

o Thơ và con người có tác động qua lại với nhau.

o Thơ diễn tả tâm hồn con người.

· Hình ảnh thơ

o Là hình ảnh thực nảy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một hoàn cảnh, trạng thái nào đó.

· Tư tưởng trong thơ

o Những tư tưởng trong thơ là tư tưởng dính liền với cuộc sống, ở trong cuộc sống.

o Tư tưởng của nhà thơ nằm ngay trong cảm xúc, tình tự.

· Cảm xúc trong thơ

o Cảm xúc là phần xương thịt hơn cả của đời sống tâm hồn.

o Bất cứ cảm xúc tình tự nào của con người cũng dính liền với sự suy nghĩ.

· Cái thực trong thơ

o Là những hình ảnh sống, những hình ảnh có sức lôi cuốn và thuyết phục người đọc.

o Đó là những hình ảnh chưa có vết nhòa của thói quen, không bị dập khuôn vào những ý niệm trừu tượng định trước.

b. Ngôn ngữ thơ

· Thơ có nhịp điệu có tính nhạc và ý ở ngoài lời “thi tại ngôn ngoại”.

o “Đường đi của thơ là con đường đi thẳng vào tình cảm, không quanh co”.

o “Chỉ chọn một ít điểm chính, bấm vào những điểm ấy thì toàn thể động lên theo”.

c. Quan niệm về thơ

· Tác giả khẳng định không có vấn đề: thơ tự do, thơ không vần và thơ có vần, chỉ có thơ thật và thơ giả, thơ hay và thơ không hay, thơ hay không thơ.

→ Quan niệm về thơ đúng đắn, tiến bộ, sát thực với tình hình thơ ca đương thời và vẫn còn nguyên giá trị tới ngày nay.

d. Những nét đặc sắc về nghệ thuật

· Hệ thống luận điểm rõ ràng, lập luận chặt chẽ, sắc sảo. Tác giả sử dụng linh hoạt các thao tác lập luận so sánh, phân tích, giải thích, bác bỏ. Cách suy luận logic.

· Cách lấy dẫn chứng: độc đáo, tinh tế, sát thực có tác dụng soi sáng cho luận điểm.

· Từ ngữ giàu có, ngôn ngữ chọn lọc, được vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.

· Cách viết có hình ảnh, hình ảnh chân thực, độc đáo gợi nhiều liên tưởng.