BÀI 9. QUAN HỆ QUỐC TẾ TRONG VÀ SAU THỜI KỲ “CHIẾN TRANH LẠNH”

I. Mâu thuẫn Đông - Tây và sự khởi đầu của chiến tranh lạnh

• Sau chiến tranh quan hệ Xô – Mĩ chuyển từ liên minh chống phát xít nhanh chóng chuyển sang thế đối đầu và tình trạng chiến tranh lạnh.

• Liên Xô: chủ trương duy trì hòa bình, an ninh thế giới, bảo vệ những thành quả của chủ nghĩa xã hội và đẩy mạnh phong trào cách mạng thế giới.
• Mĩ:

• Ra sức chống phá Liên Xô và phe xã hội chủ nghĩa, đẩy lùi phong trào cách mạng, mưu đồ làm bá chủ thế giới.
• Lo ngại trước ảnh hưởng to lớn của Liên Xô và Đông Âu, sự thắng lợi của CHND Trung Quốc, CNXH đã trở thành hệ thống thế giới từ Đông Âu sang Đông Á.
• Sau Chiến tranh thế giới thứ 2, Mĩ vươn lên thành nước tư bản giàu mạnh nhất, nắm độc quyền vũ khí nguyên tử, tự cho mình có quyền lãnh đạo thế giới.

• 12/03/1947, Tổng thống Truman gửi thông điệp tới Quốc hội Mĩ khẳng định: sự tồn tại của Liên Xô là nguy cơ lớn đối với nước Mĩ, đề nghị viện trợ cho Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, biến hai nước này thành căn cứ tiền phương chống Liên Xô.

 

• Củng cố chính quyền phản động và đẩy lùi phong trào đấu tranh ở Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ.
• Biến hai nước này thành tiền đồn chống Liên Xô và Đông Âu.

• Viện trợ 17 tỷ đô la, Mĩ giúp Tây Âu khôi phục kinh tế
• Tạo nên sự đối lập về kinh tế và chính trị giữa các nước Tây Âu TBCN và các nước Đông Âu XHCN.

II. XU THẾ HÒA HOÃN ĐÔNG TÂY VÀ “CHIẾN TRANH LẠNH” CHẤM DỨT

• Đầu những năm 70, xu hướng hòa hoãn Đông - Tây xuất hiện với những cuộc thương lượng Xô - Mĩ.
• Ngày 9/11/1972, hai nước Đức ký kết tại Bon Hiệp định về những cơ sở quan hệ giữa Đông Đức và Tây Đức.
• Năm 1972, Xô - Mĩ thỏa thuận hạn chế vũ khí chiến lược, ký Hiệp ước Hiệp ước về việc hạn chế hệ thống phòng chống tên lửa (ABM), Hiệp định hạn chế vũ khí tiến công chiến lược (SALT-1)
• Tháng 8/1975, 33 nước châu Âu với Mĩ và Canađa đã ký Định ước Henxinki, khẳng định những nguyên tắc trong quan hệ giữa các quốc gia, sự hợp tác giữa các nước, giải quyết các vấn đề liên quan đến hòa bình, an ninh ở châu lục này.
• Từ 1985, Xô – Mĩ tiến hành nhiều cuộc gặp gỡ cấp cao, ký kết nhiều văn kiện hợp tác kinh tế – KHKT, thủ tiêu tên lửa tầm trung châu Âu, cắt giảm vũ khí chiến lược và hạn chế chạy đua vũ trang.

• Tháng 12/1989, tại Manta (Địa Trung Hải), Xô – Mĩ tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.

• Cả hai nước đều quá tốn kém và suy giảm “thế mạnh” nhiều mặt.
• Sự vươn lên mạnh mẽ của Nhật Bản và các nước Tây Âu
• Liên Xô lâm vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng.
• Xô - Mĩ thoát khỏi thế đối đầu để ổn định và củng cố vị thế của mình.
• Ý nghĩa: chiến tranh lạnh chấm dứt mở ra chiều hướng giải quyết hòa bình các vụ tranh chấp, xung đột ở nhiều khu vực: Afganistan, Campuchia, Namibia…

III. Thế giới sau Chiến tranh lạnh

• Từ 1989 - 1991, chế độ XHCN ở Liên Xô và Đông Âu tan rã.
• Ngày 28/6/1991, Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) giải thể
• 01/07/1991, Tổ chức Varsava ngừng hoạt động.
• Thế “hai cực” của hai siêu cường không còn nữa, Mĩ là "cực" duy nhất còn lại.
• Từ 1991, tình hình thế giới có nhiều thay đổi to lớn và phức tạp:

• Trật tự hai cực Ianta sụp đổ, một trật tự thế giới đang dần hình thành theo xu hướng "đa cực".
• Các quốc gia tập trung phát triển kinh tế
• Mĩ ra sức thiết lập một trật tự thế giới “một cực” để làm bá chủ thế giới, nhưng không thực hiện được.